La Amistad


Costa Rica e masani ona taʻua o se atunuu-puipuia. O iinei, e le gata o le puipuia o faʻalavelave masani, ae latou te faʻateleina foi i taimi uma. I luga o le teritori o le setete o loʻo i ai le sili atu ma le 50 ituaiga faʻatoʻaga o meaola ma sili atu ma le 100 le puipuiga o le natura, o loʻo faʻamaoni. O le lauiloa sili oi latou o le International Park La Amistad (La-Amistad).

Faamatalaga lautele

O le paka o loʻo i ai se pasene tele o le teritori o atunuu e lua - Costa Rica ma Panama - ma e oʻo atu mai le pito i luga o le Talamanca Range i le sami o le Caribbean Sea. O le igoa o le faʻaagaga ua faaliliuina mai le Sipaniolo o le "faauoga". O se fesoasoani tele i le foafoaina ma le faatuina o le paka na faia e le au Sueteni Suren ma Olaf Vesberg. E tusa ma le 50,000 hectares o le vaomatua taupou na faʻaumatia ma faʻaumatia i le tausaga e tasi. Sa taumafai Olaf e taofi gaoioiga a le au faipisinisi, lea na fasiotia ai o ia. Na lagolagoina e le au lagolago le ala o Vesberg ma na mafai ona latou tatalaina le fanua.

I le amataga, o La Amistad o se nofoaga mo le puipuiga o le siosiomaga na faavaeina i Costa Rica , ae na faasolosolo malie lava ona filifili le tuaoi tuaoi o Panama e auai i le poloketi. I le 1982, i le aso 22 o Fepuari, na faalauiloa aloaia ai le la International Park. O se vaega lenei o le polokalama a Amerika Tutotonu, ma o le sini o le fausia o se vaomatua e tasi e faaauau pea mai i Panama agai atu i Mekisiko, faapea foi ma le faasaoina o le siosiomaga o le itulagi, lea e tusa ma le 80 pasene o le siosiomaga masani na faaleagaina. I le 1983, na aofia ai le paka La-Amistad i le UNESCO Heritage List. O lenei faalapotopotoga e popole i le teritori o le tamaoaiga ona o lona taua tele i le faasaienisi, ma ona o le tele o eseesega o laau ma faga.

O le teritori o le paka

I luga o le teritori o le pa puipui o le tamaoaiga o loʻo avea ma taʻitaʻia o lafumanu ma le kofe i Amerika Tutotonu. I totonu o le teritori e faigata ona faʻafeiloaʻi, o lea e leʻi malamalama atoatoa i ai.

I le 2000, na faia ai e saienitisi mai le Iunivesite o Panama, INBio ma le Falemataʻaga o Tala Faʻasolopito o Lonetona le tele o malaga i le International Park La-Amistad. I le 2006, o le faʻatupega (e lua Costa Rica ma Panama ma faʻalapotopotoga faʻavaomalo faʻavaomalo) mo se poloketi tuʻufaʻatasia na tuʻuina atu mo se vaitaimi e 3 tausaga. O le sini autu o le fatuina lea o se faafanua o le eria ma atiina ae ai faʻamatalaga muamua mo le mafai ona puipuia le ola eseese o le paka.

I le taimi lea, e fitu faiga faʻavaomalo ma faʻatautaia faʻaleaogaina, sa auina atu i vaega aupito mamao o le paka o La Amistad. Tali o le poloketi:

Tagata nonofo i le faʻaagaaga

Na i ai se taimi i le paka o La Amistad na nonofo ai e 4 ituaiga o Initia Amerika. E oʻo mai i le taimi nei, e le o nonofo ai tagata Ausetalia iinei. I le taimi nei, o le fia sefulu afe o ituaiga uma o laau i luga o le mauga, togavao ma togatogo, faapea foi i le subalpine ma le vaomatua, ua ola i le vaomatua. O le faʻasalaga o le faʻaagaaga o se vaega o le vaomatua taupou o le oak, lea e aofia ai ituaiga e 7 (Quercus). O le vaomatua aupito tele lea i le Costa Rica .

O le mea lautele, i le paka o La-Amistad i le faʻatoʻaga o Saute ma Amerika i Matu ua na o se eseesega tele o laau. Afai e te faʻatusatusa i faʻapitoa faʻapitoa ma paka, o le eria e tutusa, ona leai lea o ni tauva. O iinei, e sili atu ma le 4 pasene o le eseesega o meaola eseese o le lalolagi ua aoina. O le lafu o le La Amistad fanua e aofia ai le tusa ma le 9,000 ituaiga o laau totō, o le afe ituaiga o fern, 500 ituaiga o laau ma le tusa ma le 900 ituaiga o meaola, ma le 130 ituaiga eseese o laʻau. I le taimi lava e tasi, toetoe lava 40 pasene o nei laau totō e ola na o totonu lava o lenei eria. O fualaau e eseese ma le maualuga ma le eria.

I le Malae Vaalele Faavaomalo, o le tele o manu ola foi e ola: tia, capuchin (manuki), solo, tapuni ma isi. O le fanua faʻapitoa na avea ma sulufaʻi mulimuli mo mamanu lamatia: puma, jaguar, pusi tiger. O mea faʻafefete ma mea faʻafefete i totonu o le paka e tusa ma le 260 ituaiga: salamanders, frog-dverolaz, le tele o gata. O iinei e sili atu i le 400 ituaiga o manulele: toucans, hummingbirds, eaeto ma le sologa lelei.

I le tagata turisi i luga o se tusi

O le teritori o le fanua faʻaagaaga e tele ni faletupe totogi, o loʻo i luga o le itu i le Pasefika, o le autu o Estacion Altimira. E mafai ona e alu na o oe i luga o le taavale, mulimuli i faʻailoga pe faʻatasi ma se malaga faʻatautaia.

O tagata malaga ao asiasi atu i le togavao e tatau ona sauni mo se suiga i le vevela ma le maualuga. O le tele o le paka i luga o le maualuga e 2,000 mita, ae e ese mai le 145 (o le talafatai o le Caribbean Sea) i le 3549 (pito i luga o Cerro Kamuk) mita i luga ae o le sami. Ae o le tau, o le itu i le Pasefika e sili atu ona vaivai (i nisi nofoaga e sili atu ona taua) nai lo le Caribbean. O masina masina o Mati ma Fepuari.

O tagata tafafao maimoa i La Amistad e tosina atu i le taʻavale i tafatafa o le vaitafe, matamata i manu, ma iloa le aganuu ma agaifanua a tagata Aborigines. E mafai ona e faʻataʻamilo i le paka i luga o solofanua pe i luga o vae ma na o se taʻiala faʻapitoa.